Pastoraat buiten de kerkmuren
’Praat eens met een dominee’ staat op een bordje naast de tent. Ik vraag me af wie er zal durven binnenstappen op dit wijkfeest. Dan staat ze plotseling voor mijn neus: ‘Mag ik binnenkomen?’ Ze gaat zitten en vertelt over de drukte, haar ouders voor wie ze zorgt en de situatie in de zorg door corona. Een halfuurtje aandacht, gesprek en een zegen; een voorbeeld van pastoraat buiten de kerkmuren.
In een wereld waarin tijd schaars is en er om aandacht gestreden wordt, neemt pastoraat een bijzondere plaats in. Als plek met tijd en aandacht waar jouw verhaal gehoord wordt, zonder prijskaartje of verborgen agenda. Het is jammer dat pastoraat vaak een eigen hokje krijgt in de kerk, dat gescheiden wordt van missionair werk, diaconaat, jeugdwerk, eredienst en andere zaken. Het speelt namelijk op allerlei vlakken en is bij uitstek ‘missionair’.
Jouw verhaal wordt gehoord, zonder prijskaartje of verborgen agenda
Verschillende verhalen van mensen die op latere leeftijd christen zijn geworden, beginnen met hoe ze ooit in aanraking kwamen met een kring of christelijk gezin. En geraakt werden doordat ze zich welkom voelden, doordat er ruimte was voor hun verhaal. Dit was het begin van interesse in het geloof die – soms twintig jaar later – uitgroeit in een keuze om hiervan deel te worden. ‘Ze waren aardig zonder dat ik familie was, dat ben ik nooit vergeten.’ Ongeacht of mensen wel of niet deze keuze maken, je bent een stukje met hen op weg en deelt van (en in) Gods liefde.
Pastoraat is een roeping van de kerk en er is in deze tijd veel ruimte om dit in praktijk te brengen. In dit artikel zoom ik in op drie vormen van pastoraat buiten de kerkmuren. Buiten de kerkmuren, maar niet buiten de kerk, sterker nog: het raakt het hart van de kerk. Wederzijds pastoraat; pastoraat in samenwerking met wijkpartners; en pastoraat via kerkelijke zichtbaarheid.
Wonderlijke vooroordelen
Maar eerst een belangrijke waarschuwing vooraf. Ik werk als stadsdominee voor een koepel van allerlei kerken in Den Haag en heb zes jaar gepionierd in het multiculturele stadsdeel Laak. Ik kwam daar eindeloos veel meningen tegen over de kerk; van positief tot onverschillig, van wonderlijke vooroordelen tot beschamend pijnlijke verhalen. En ook al gaan die meningen soms over een kerk waar jijzelf nog nooit een voet hebt gezet, jij bent er vanuit ‘de kerk’ en moet je ertoe verhouden. Er is vooral angst dat je er staat met je verborgen agenda zonder echte interesse; met een doel, activiteit of belang waarvoor zij tot middel worden gemaakt: een ‘projectje’. En dat is iets heel anders dan een echte ontmoeting. Wennen aan het idee dat je ook gewoon met een kerk kunt samenwerken, kost tijd.
Een ‘projectje’ is iets heel anders dan een echte ontmoeting
De eerste vraag aan jezelf als mens en als kerk is: wat is je missie? Kun je open zijn over het doel waarmee je er staat en is je interesse echt? Of vind je dat het iets moet opleveren, dat alle input een directe output moet hebben? Mensen ruiken dat op kilometers afstand. Dit efficiëntiedenken ligt juist op de loer in de discussie of pastoraat buiten de kerkmuren wel mogelijk is, omdat het al genoeg moeite kost om alles binnen de kerk draaiend te houden. Pastoraat buiten de kerkmuren is zaaien op de akker van God: een manier om het koninkrijk van God handen en voeten te geven in de wereld die Hij liefheeft.
Wederzijds pastoraat
‘Hoi, ik zag jullie folder en wil weten of ik hieraan mag meehelpen.’ Een moeder die zich wil inzetten voor de buurt en graag nieuwe contacten opdoet, reageerde op de flyer van een kinderweek. Ze ging meehelpen en draaide ook mee met de Doe-Kerk in het samen klussen en urban gardening (een vorm van stadstuinieren). Ze werd deel van de kleine gemeenschap, met ruimte om je leven te delen, te luisteren naar anderen en samen van betekenis te zijn.
Bij wederzijds pastoraat gaat het om het creëren van plekken van verbinding waar mensen er voor elkaar zijn, en delen van wat ze hebben en waar ze mee bezig zijn. Waar verhalen verteld en gehoord worden zonder begin- of eindpunt. Hier is in onze maatschappij een groot tekort aan, we zijn het misschien wel verleerd in al onze efficiëntie. Ons leven als mens en als gemeente is een brief van Christus: de grote begrippen van genade, vergeving, liefde, recht en troost worden in het klein uitgeleefd – met vallen en opstaan – voordat ze benoemd worden met woorden. De eerste plek waar die liefde van God zichtbaar wordt, is niet in je vertellen hierover – hoe fraai ook de woorden – maar jouw dagelijks leven waarin zij vorm krijgt. Juist op de momenten dat het moeilijk wordt, bij miscommunicatie, in situaties die meer geduld vragen dan je hebt, de manier waarop je verdergaat als dingen zijn misgelopen. De kerk is een leerschool van de liefde. Hiermee oefenen in de praktijk als gemeenschap die zowel binnen als buiten de kerkmuren bestaat, dat is wederzijds pastoraat. In een tijd waarin eenzaamheid overal aanwezig is, is het de roeping van de kerk om plekken van verbinding te creëren. Dat is buiten én binnen de kerk niet vanzelfsprekend.
Plekken van verbinding waar mensen er voor elkaar zijn
Wijkpartners
Er kwam een appje binnen van een man die bij de WMO werkte en onze activiteiten kende. Een alleenstaande moeder heeft veel meegemaakt en zoekt aansluiting bij andere mensen in de wijk, liefst ook moeders. Mag zij aansluiten bij ons koken op zondagmiddag? Kan ze dan haar kinderen meenemen? Na een korte kennismaking doet ze niet alleen mee met het koken, maar helpt ze ook bij het organiseren.
De tweede vorm van pastoraat buiten de kerkmuren ontstaat door samen te werken met partners in de wijk. Dit kan door als vertegenwoordiging van de geloofsgemeenschap aanwezig te zijn bij bijeenkomsten van de gemeente en van andere partners en teams in de wijk, zoals de lokale WMO en bewonersorganisaties. Laat je kennen als een plek waar mensen welkom zijn met hun verhaal.
Een nieuwe ontwikkeling is die van geestelijk verzorgers in de thuissituatie, in samenwerking met partners in de wijk. In een postchristelijke wereld is de kerk niet meer altijd in de positie om mensen te begeleiden bij levensvragen en bij drempelmomenten in het leven, zoals ziekte, geboorte of rouw. Toch is die vraag niet weg. Daarom is vanuit de overheid de mogelijkheid gecreëerd tot geestelijke verzorging thuis. Dat betekent concreet dat onder anderen een huisarts, de thuiszorg of een familielid dat merkt dat mensen met levensvragen zitten, kunnen doorverwijzen naar een geestelijk verzorger voor een aantal gesprekken. Dit kan iemand zijn met een kerkelijke achtergrond of een humanistische of islamitische achtergrond. Als een vrijplaats om een eindje mee te lopen en te praten over wat er in het leven gebeurt, zonder een hulpvraag te hoeven oplossen. Voor organisaties is het samenwerken met kerken, dominees of geestelijk verzorgers vaak nieuw, maar er is wel veel openheid.
Laat je kennen als een plek waar mensen welkom zijn met hun verhaal
Pastoraat buiten de kerkmuren kan de vorm krijgen van individueel pastoraat doordat je als ambtsdrager of als dominee met iemand in gesprek gaat en ruimte biedt voor iemands verhaal of iemands rouw. De kerk heeft vaardigheden en jargon om bespreekbaar te maken wat de ziel raakt en om ruimte te creëren voor deze kant van het leven. Het kan ook door iemand uit te nodigen aan te haken bij de gemeenschap. Dan is het wel nodig om toegankelijke plekken of activiteiten te hebben.
Zichtbare aanwezigheid
‘Ik heb vandaag te horen gekregen dat een vriendin ernstig ziek is en ik heb een kaarsje aangestoken,’ vertrouwde ze me toe bij de lichtjestocht in de wijk. Samen met een praktijkschool in de wijk hebben we een demonteerbare lichtjeskapel gemaakt. Op deze lichtjestocht zijn wij een plek waar mensen even stilstaan, even een kaarsje aansteken en soms een kort gesprek aangaan. Jaren later hoorde ik van deze vrouw hoeveel dit moment voor haar betekend had. Ik had dit niet verwacht.
De derde vorm van pastoraat is heel simpel: het zichtbaar aanwezig zijn als kerk of als dominee. Door de kerk met een lichtjesavond open te stellen om een kaarsje aan te steken. Door bij een buurtfeest een bordje ‘Praat eens met een dominee’ te plaatsen. Door een hart op te hangen en mensen uit te nodigen een wens of gebed te delen. Door als kerk mee te werken aan een 4 meiherdenking.
Pastoraat buiten de kerkmuren is nooit alleen delen, maar ook ontvangen
Pastoraat buiten de kerkmuren raakt altijd de kerk zelf, omdat het nooit alleen delen is, maar ook ontvangen wat er gegeven wordt. Hoewel dit laatste ook moed vraagt, want de kerk is soms beter in het ‘zenden’. Het vraagt openheid, trouw, creativiteit, samenwerken en tijd om samen op te lopen. Juist in een postchristelijke context is er heel weinig vanzelfsprekend in het pastoraat. Dat geeft ruimte om binnen en buiten de kerk hierop in te spelen. Tegelijkertijd is het ook een roeping voor de kerk. Het daagt ons uit om met elkaar te oefenen in het delen van verhalen, in het creëren van gastvrije ruimte, in creatieve vormen van bidden. Om zo die liefde van Christus zelf op allerlei manieren te delen en te ontvangen.
Petra de Nooy werkt als PKN-stadsdominee voor het interkerkelijk Missionair Platform Den Haag, voor HUB – Geloof in Den Haag met internationale en migrantenkerken, en ze traint kerken.