Een goed gesprek voeren met jongeren kan lastig zijn. Sommige jongeren ken je al jaren. Toch kun je het gevoel hebben dat gesprekken aan de oppervlakte blijven. Je komt er niet achter wat hen écht bezighoudt. Hoe komt dit, en wat kun je eraan doen? Hoe kom je op dieper niveau met hen in gesprek? In dit artikel geef ik een aantal handvatten die je kunnen helpen in het gesprek met jongeren.
Iemand zei eens tegen mij, volgens mij zijn jongeren wezens van een andere planeet. Hij vond het lastig om met ze in gesprek te komen. Misschien herken je daar wel iets van. Toch denk ik dat er vaak een mythe hangt rondom het gesprek met jongeren. Het is natuurlijk dat het contact met de ene jongere gemakkelijker gaat dan met de andere. Meestal heb je beter contact met iemand die je goed kunt begrijpen, die je sympathiek vindt. Als je dezelfde hobby’s deelt of sport beoefent. Bij andere jongeren, bij wie dat niet zo is, zul je iets meer moeite moeten doen. En het kan dat er echt geen klik is en dat die er ook niet komt. Accepteer dat. Soms liggen twee mensen nu eenmaal niet lekker en dan is het goed als jij niet de enige volwassene bent in het leven van een jongere.
Verassende vragen
Zomaar denk je dat je jezelf anders moet gedragen. Dat je populaire taal moet gebruiken of (hopelijk geen flauwe) grappen maken. En zeker, ze houden van een geintje. Het kan helpen om een gesprek te starten. Maar jongeren komen echt niet van een andere planeet. Je hoeft geen populaire taal te gebruiken. Wat wel helpt is creatieve en concrete vragen stellen. Je kunt op een speelse manier prikkelen (zeker in groepsverband) door of-of vragen, zoals: ‘Nooit meer friet of nooit meer pizza?’ ‘Altijd natte sokken of elke dag een frikandel speciaal als ontbijt?’ Deze vragen zijn leuk en daardoor kun je jongeren beter leren kennen.
Ook het stellen van concrete vragen kan helpend zijn in het gesprek. Je stuurt jongeren daarmee om echt na te denken over een antwoord, een standaardantwoord volstaat niet. Het antwoord op een concrete vraag kan aanleiding geven om daar dan ook weer op door te vragen. Op de vraag: ‘Hoe vond je het kamp?’, antwoorden de meeste jongeren waarschijnlijk met zoiets als: ‘Leuk.’ Een concretere vraag is dan: ‘Wat vond je het leukste van het kampweekend?’ of: ‘Wie heeft je tijdens dit weekend verrast?’ Vraag na een kerkdienst niet: ‘Wat vond je van de preek?’, maar bijvoorbeeld: ‘Wat vond je mooi in de dienst?’ of ‘Waar haakte jij af in de preek?’ Stel vragen die uitnodigen tot een gesprek. Vragen die uitnodigen om door te praten.
Geïnteresseerd
Dit betekent dus dat je oprecht geïnteresseerd moet zijn. Niet dat je het belangrijk vindt om aandacht aan jongeren te geven. Nee, je bent geïnteresseerd in hun leven. Wat zich daarin afspeelt en wat ze daarvan vinden. Je wilt weten wat zij belangrijk en interessant vinden. We vragen aan anderen zomaar: ‘Hoe gaat het?’ zonder dat we echt een antwoord verwachten. Dat zorgt ervoor dat deze vraag steeds minder uitnodigt tot een gesprek. Maar jongeren merken het als je echt geïnteresseerd bent. Door oprechte aandacht kun je jongeren tevoorschijn luisteren. Jongeren willen voelen dat ze aanvaard en gerespecteerd worden. Ze willen gezien worden en serieus worden genomen. Ze moeten ruimte ervaren. Ruimte voor het delen van hun verhaal. Ruimte voor twijfels, zonder angst voor veroordeling of onbegrip. Ruimte voor een andere mening, ook al is die totaal anders dan die van jou. Luister voor je zelf van alles gaat zeggen. Je hoeft echt niet bang te zijn dat er dan geen gelegenheid is om te zeggen wat jij vindt; de ervaring leert dat in gesprekken met jongeren die ruimte meestal vanzelf ontstaat.
Tijd
Je kunt alleen echt geïnteresseerd zijn, als je ook tijd vrijmaakt voor een gesprek met meer diepgang. Juist in een tijd waarin iedereen het druk heeft, is het waardevol als je tijd vrijmaakt om echt te luisteren naar jongeren. Dat klinkt als een cliché, maar mijn ervaring is dat dit echt ingewikkeld is. Misschien zit je hoofd wel vol met allerlei andere dingen. Of moet je eigenlijk nog dringend iets doen. Vraag jezelf af of je daadwerkelijk voldoende tijd uittrekt voor een echte ontmoeting tijdens de contactmomenten die je hebt met jongeren.
Jongeren komen echt niet van een andere planeet
Misschien is jullie programma voor het jeugdwerk te vol. Dan is het belangrijk om momenten te creëren waarin je echt met jongeren in gesprek kunt gaan. Bouw pauzes in en maak gebruik van de momenten waarop je in gesprek kunt gaan. Dit kan binnen het programma zijn, als er gespreksvragen worden gesteld, maar ook tijdens de momenten daaromheen. Dus als er tijd is om samen wat te eten of drinken, ga dan niet alvast opruimen, maar néém die tijd. Wellicht is het nodig om er zelfs wat meer tijd voor in te plannen. Of vraag steeds een aantal jongeren om te helpen met bijvoorbeeld de afwas. Ook op kamp gaan biedt enorm veel mogelijkheden, want zowel de jongeren als jijzelf zijn er dan echt even uit.
Gespreksdoel
Voordat je een gesprek aangaat, is het belangrijk dat duidelijk is waarom je een jongere wilt spreken. Wees eerlijk en duidelijk over je bedoelingen en benader ze niet met een verborgen agenda. Je kunt als doel hebben om de jongere te leren kennen. Vraag dan naar studie, werk, hobby’s en wie zijn of haar vriend(inn)en zijn. Zeker als het om een eerste gesprek is dit belangrijk. Je mag daarbij jezelf voorstellen. Zeg alleen niet te veel over jezelf. Je probeert immers de jongere te leren kennen. Jongeren vinden het vaak leuk om iets te vertellen over hun hobby’s en met wie ze omgaan. Blijf dan wel eerlijk als je geen idee hebt waar ze het over hebben. Jongeren verwachten echt niet dat je alles begrijpt. Juist vragen stellen zorgt dan voor verbondenheid. We mogen naar jongeren luisteren, met hen onderzoeken wat hen ten diepste beweegt. Het is mooi als het gesprek iets natuurlijks heeft, van beide kanten. Als je uit elkaar gaat en de jongere of jij denkt: ‘Awkward!’ (ongemakkelijk), dan is er iets niet goed gegaan.
Waar komt jouw schroom vandaan?
Afleidingsfactoren
Als je echt in gesprek wilt zijn en blijven is het belangrijk om inzicht te hebben in factoren die jou kunnen afleiden. Je kunt je laten afleiden door gedragingen of krachttermen die je als storend of kwetsend ervaart. Maar ook hoe iemand eruitziet of zijn/haar lichaamsgeur. Ook wat een jongere deelt kan iets oproepen. Het kan gaan om een persoonlijke ervaring van jezelf, waarvan de jongere geen weet heeft. Wees je bewust van wat je raakt, dit heeft invloed op het gesprek. Je hebt tijd nodig om dat te verwerken. Wees ook hierover eerlijk in het gesprek. Zeg gerust: ‘Sorry, ik was even afgeleid. Wat zei je precies?’ Maar soms kan het ook helpend zijn om te delen waardoor je afgeleid werd. Jongeren kunnen het prima hebben als je vertelt wat hun woorden of gedrag bij jou oproepen, zolang het voor hen niet kwetsend is en ze redelijk zelfbewust zijn. Sterker nog, het kan het gesprek verdiepen als je daarbij iets persoonlijks deelt. Toch kan het ook lastig zijn om te delen als je emotioneel geraakt wordt of als je boosheid voelt opkomen. Maar ook dan is het goed om te delen wat je raakt. In een gesprek zeg ik dan wel eens: ‘Wat je nu zegt, dat raakt me wel, of irriteert me.’
Als het dus niet lukt om de diepte in te gaan, dan kan dit een spiegel voor je zijn. Misschien ervaar je zelf een drempel om met een jongere in gesprek te gaan over een bepaald onderwerp? Bijvoorbeeld over God of Jezus? Vind je het moeilijk om persoonlijke vragen te stellen of iets van jezelf te delen? Het is belangrijk dat je erachter komt waar die schroom vandaan komt en of die reëel is. Zorg dat jij weet waardoor je je laat afleiden.
Destructief gedrag
Een collega jeugdwerker zei eens tegen mij: ‘Iedere jongere heeft recht op zijn eigen jeugdtrauma.’ Hij bedoelde daarmee dat iedereen wel iets in zijn jeugd heeft meegemaakt dat – ook jaren later – een vervelend gevoel kan oproepen. Als jongeren een probleem hebben, kan dat zich uiten in destructief gedrag. Bijvoorbeeld door roken, drinken, eetgedrag, drugs, terugtrekken, vandalisme of asociaal rijgedrag. Het is erg belangrijk hoe jij kijkt en reageert als een jongere zijn of haar problemen of destructieve gedrag zichtbaar maakt of deelt. Het is belangrijk dat je hun gevoelens erkent. Bijvoorbeeld met de reactie: ‘Je voelt jezelf schuldig omdat je ouders zijn gescheiden’, of ‘Jij voelt je buitengesloten als je eerder thuis moet zijn dan je vrienden.’ Op deze manier geef je aan dat je het probleem erkent. Tegelijk blijf je neutraal en geef je een gevoelsreflectie, waarbij de jongere wordt uitgenodigd om eerlijk naar zichzelf te kijken. Je kunt vervolgens doorvragen naar oplossingen die ze zelf al bedacht hebben of naar manieren waarop ze met hun probleem kunnen omgaan.
Geloofsverhaal
Tot slot wil ik nog één ding aanstippen. Je hoopt in het jeugdwerk natuurlijk een geloofsgesprek te voeren met jongeren. Ik heb gemerkt dat het belangrijk is om voor jezelf helder te hebben wat jij zelf gelooft. Vragen die daarbij kunnen helpen: Wie is God voor jou? Wie is Jezus voor jou en kun je vertellen hoe Jezus heilzaam is (geweest) in jouw leven? Welke ontwikkeling heb je daarin doorgemaakt?
God wil jongeren terugbrengen in een relatie met Hem
Iedereen heeft zijn verhaal over en met God. Jij mag op zoek gaan naar hoe jouw verhaal met God raakt aan het verhaal van God met jongeren. Als jeugdleider moet ik daarom voldoende tijd besteden en aandacht geven aan mijn relatie met God en zorgdragen voor persoonlijke geloofsverdieping.
Bijna 20 jaar terug las ik het boek The art of connection: jij, Jezus en je vrienden door Roy Crowne & Bill Muir, en wat ik daarin las gaat al jaren mee. Ik mag op een ontspannen manier in gesprek gaan. God wil mensen, ook jongeren, terugbrengen in een relatie met Hem. Ik mag daarin iets betekenen. Jij ook! Wat we mogen doen is meelopen. Bidden, vertrouwen dat God zijn verhaal zal openbaren. Mijn ervaring leert dat je vooral in je houding mag laten zien wat je gelooft. En als jongeren ouder worden, dan ontstaat er steeds meer ruimte voor een gesprek op Hartsniveau.
Er zou veel meer te zeggen zijn, maar hopelijk kunnen deze handvatten je helpen om in gesprek te zijn met jongeren. Ik hoop dat je verlangt naar échte ontmoetingen. Ontmoetingen die niet aan de oppervlakte blijven steken. Dat je de diepte met jongeren opzoekt. Want als dat gebeurt, dan verrijkt dat je leven.
Anko Oussoren is jeugdwerker in de bron in Hardinxveld-Giessendam (NGK) en adviseur bij Kerkpunt.
Dit artikel komt uit Dienst 2 2024. Meer over deze Dienst vind je hier.