Het leven met elkaar delen

Vijf factoren belangrijk voor gezonde kleine groepen

Ik kreeg een tijdje geleden via WhatsApp een prachtig filmpje te zien. Een alleenstaande vijftiger vierde zijn verjaardag. Op tafel stond een taart met brandende kaarsjes. Er werd uitbundig gezongen door een vrouw van in de tachtig, een paar jonge kinderen met hun ouders, een alleenstaande dertiger en nog een paar mensen. Als je de achtergrond van deze groep niet zou kennen, zou het zomaar een biologische familie kunnen zijn. Met broers en zussen, ooms en tantes, een oma en kleinkinderen. Maar deze mensen vormden een geestelijke familie. Een kleine groep bestaande uit mensen met uiteenlopende achtergronden, verschillende leeftijden, levenssituaties en karakters. Ik werd er blij van. Een prachtig voorbeeld van blij zijn met wie blij is (Rom. 12:15).

Omzien naar elkaar

Kleine groepen in een kerk, ik geloof dat ze een mooi middel kunnen zijn om vorm te geven aan het omzien naar elkaar. Vooral in een tijd en cultuur waarin dat omzien naar elkaar in veel gevallen niet langer volgens vanzelfsprekende vastliggende structuren verloopt. Dit omzien naar elkaar komt duidelijk naar voren in de brieven van Paulus, zoals hij daar bijvoorbeeld over schrijft in Kolossenzen 3:12-17: “Omdat God u heeft uitgekozen, omdat u zijn heiligen bent en hij u liefheeft, moet u zich kleden in innig medeleven, in goedheid, bescheidenheid, zachtmoedigheid en geduld. Verdraag elkaar en vergeef elkaar als iemand een ander iets te verwijten heeft; zoals de Heer u vergeven heeft, moet u elkaar vergeven. En bovenal, kleed u in de liefde, dat is de band die u tot een volmaakte eenheid maakt. Laat in uw hart de vrede van Christus heersen, want daartoe bent u geroepen als de leden van één lichaam. Wees ook dankbaar. Laat Christus’ woorden in al hun rijkdom in u wonen; onderricht en vermaan elkaar in alle wijsheid, zing met heel uw hart psalmen en hymnen voor God en liederen die de Geest u vol genade ingeeft. Doe alles wat u zegt of doet in de naam van de Heer Jezus, terwijl u God, de Vader, dankt door hem”.

Opvallend dat in deze en ook andere bijbelteksten uitdrukkelijk over ‘elkaar’ wordt gesproken. Het roept een beeld op van een groep mensen die met elkaar meeleeft en naar elkaar omziet. Dat is anders dan een goed gesprek met een ambtsdrager dat in veel gevallen maar één keer per jaar plaatsvindt. Het geeft ook een eerlijk beeld, met geduld, verdragen en vergeven als belangrijke woorden. Hoe werkt dit bijbelse ideaal in de weerbarstige praktijk? Je hebt groepen die zowel praktisch, als in gesprek en gebed met elkaar meeleven, maar de lastige kanten van elkaar vermijden. En je hebt groepen met veel onveiligheid, waar uiteindelijk mensen afhaken omdat ze anderen in de groep niet meer verdragen.
Om deze uitersten te vermijden, denk ik dat een aantal factoren belangrijk is voor gezonde kleine groepen. Veel kerken die gestart zijn met kleine groepen onderschatten deze factoren, met de onuitgesproken verwachting dat een gezonde groepsontwikkeling vanzelf zou moeten gaan. Niet dus. Bewuste blijvende aandacht is nodig, zoals in elk proces van willen groeien en verder komen. Niet alleen als het gaat om persoonlijke groei, maar ook als het gaat om groeien als groep. En dit proces is nooit af.

1. Neem de tijd

Factor één is tijd. Hoelang je al als groep bij elkaar bent en hoe vaak je per maand onderling contact hebt, beïnvloedt vanzelfsprekend de relaties en de gesprekken. Het kan een valkuil zijn om te snel te veel te verwachten aan diepgang en vertrouwen. Je leven met elkaar delen, inclusief de vraag welke plek God daarin heeft, vraagt om het kennen van elkaar en vraagt om een sfeer van vertrouwen. Neem daar de tijd voor. Ook als je al langer bij elkaar bent als groep, neem dan regelmatig de tijd om op creatieve manieren nieuwe kanten van elkaar te leren kennen. Soms wordt het kennismaken met elkaar gezien als slechts een opstapje naar het echte werk: bijbelstudie. Dat gebeurt niet altijd bewust. Maar juist in een kleine groep gaat het over ‘het leven delen met elkaar’. Bijbelstudie, hoewel belangrijk, is slechts één van de onderdelen.

2. Een gemeenschap zijn met elkaar

Factor twee gaat over hoe je precies een kleine groep definieert. Een kleine groep is niet hetzelfde als elke twee weken als kring bij elkaar komen. Zo’n bijeenkomst met z’n allen op hetzelfde moment is slechts een middel dat bijdraagt aan een veel belangrijker doel, namelijk een gemeenschap zijn met elkaar. Die gemeenschap bestaat en wordt zichtbaar als je inderdaad met de hele groep bij elkaar komt. Maar die gemeenschap is er net zo goed als lief en leed gedeeld worden tussen die groepsbijeenkomsten door. En die gemeenschap wordt opgebouwd als twee mensen, die onderdeel zijn van de kleine groep, doordeweeks apart bij elkaar komen. Om nog eens verder door te praten over een onderwerp dat ter sprake kwam of iets wat speelt in hun leven. Deze gemeenschap wordt versterkt als er doordeweeks voor elkaar wordt gebeden, ook op momenten dat je niet bij elkaar bent. Net zoals een gezin niet alleen gezin is als het ’s avonds samen aan de eettafel zit, maar ook als verschillende leden van het gezin dingen met elkaar doen.

3. Het draait om het leven

In de derde plaats is het belangrijk om te voorkomen dat in gesprekken in de kleine groepen alleen gepraat wordt over christelijke thema’s, waar je iets van moet vinden. Te veel staan dan de bijbelse waarheid of het juiste dogma centraal. In plaats daarvan is het belangrijk te focussen op het dagelijks leven dat ieder kringlid leidt, in relatie met de naaste en met God. Gebruik de Bijbel, het gebed en het onderlinge gesprek om het dáárover te hebben. Hoe helpen we elkaar om ons leven, met alles wat daarin op ons afkomt, te leven in navolging van Jezus en uit liefde voor God? De Bijbel is geen boek als doel op zich, of een boek vol dogma’s die je moet aanhangen. De Bijbel is eerder een bibliotheek vol boeken die gaan over het leven en die gericht zijn op dat leven en de groei daarvan. De meeste oproepen van Paulus gaan over karaktervorming in relatie met de ander en met God.
Ik was ooit kringleider van een kleine groep met voornamelijk hoogopgeleiden. Maar na uitgebreide gesprekken met lang niet altijd een duidelijke conclusie, stelde een van onze meer praktisch opgeleide kringleden vaak de vraag: “Ja, allemaal mooi gezegd, maar wat gaan we er nu concreet mee doen?” Een prachtige vraag, die het gevoelige punt blootlegde: zijn we bereid om onze mooie gesprekken en woorden ook in daden om te zetten en elkaar daarop te bevragen? Er is niks mis met een stevige bijbelstudie of praten over een thema, maar leg dan wel de link naar het concrete leven, allereerst dat van jezelf. Hoe helpt dit gesprek of dit bijbelhoofdstuk mij in het leven met God en mijn naaste?

4. Liefde en waarheid

Paulus heeft het ook over elkaar onderrichten en vermanen. Het woord ‘vermanen’ kan ook vertaald worden als ‘op het hart drukken’. En de Bijbel in Gewone Taal heeft er ‘goede raad geven’ van gemaakt. Het geeft aan dat er voor de individuele gelovige een oproep ligt je medegelovigen op het goede spoor te houden. Maar dan wel op de goede manier. Opvallend is dat vóórdat Paulus het heeft over vermanen er eerst heel wat andere woorden geklonken hebben: zachtmoedigheid, geduld, elkaar verdragen en vergeven, je kleden in de liefde. En als je elkaar dan vermaant, doe dat dan in alle wijsheid.
Hoe? Door het gesprek met de ander bij voorkeur niet aan te gaan waar de hele groep bij is. Door jezelf op hetzelfde niveau te plaatsen als de ander. Ook jij bent in alles afhankelijk van Gods genade en vergeving. Door heel duidelijk in je houding en in je woorden te laten blijken dat je gemotiveerd wordt door de liefde van Christus. Door eerst te vragen en pas nadat je een antwoord hebt gehoord, een wijs advies te geven. En dat kan een dringend advies zijn. Maar wel een advies dat gekleurd wordt door de liefde van Christus en dat de verantwoordelijkheid bij de persoon zelf laat. Het is dan ook als vierde factor belangrijk dat waarheid altijd samen opgaat met en gekleurd wordt door liefde. En daarvoor is een geestelijke relatie nodig tussen mensen die elkaar vertrouwen, kwetsbaar naar elkaar durven zijn en hebben afgesproken elkaar te mogen aanspreken op het volgen van Jezus. Te beginnen bij het elkaar goede raad geven in de kleine dingen.

5. Blijvende toerusting en samenwerking

Kleine groepen kunnen niet zonder blijvende toerusting en begeleiding. En er is ook een ambtelijke structuur omheen nodig. Dat is de vijfde factor die ik zou willen benoemen. Willen kleine groepen en de leiders van deze groepen goed blijven functioneren, dan is doorlopende begeleiding nodig. Een groepsgesprek leiden, verantwoordelijkheid dragen voor mensen, op nieuwe ideeën komen, een conflict oplossen; daarvoor is training nodig, begeleiding en bemoediging. Groepen draaien niet vanzelf, hoe kundig en wijs mensen ook zijn. Daarnaast is een ambtelijke pastorale structuur om de kleine groepen heen onmisbaar. Om de verantwoordelijkheid voor de zorg over te nemen of aan te vullen waar de zorg de kring overstijgt. Door samen te werken, ieder in zijn eigen rol en verantwoordelijkheid, draagt ieder bij aan de opbouw van het lichaam van Christus. “Dan zullen we, door ons aan de waarheid te houden en elkaar lief te hebben, samen volledig toegroeien naar hem die het hoofd is: Christus. Vanuit dat hoofd krijgt het lichaam samenhang, en wordt het ondersteund en bijeengehouden door alle gewrichtsbanden. Ieder deel draagt naar vermogen bij tot de groei van het lichaam, dat zo zichzelf opbouwt door de liefde” (Ef. 4:15-16).

Zorgvuldig én geduldig

Ik hoop dat kerken zorgvuldig én geduldig op weg durven blijven gaan met kleine groepen, als belangrijk middel om het onderlinge pastoraat vorm te geven. Zonder het ambtelijke pastoraat te vervangen. Om zo samen in alle diversiteit lichaam van Christus te zijn. Kleine groepen waar niet onze voorkeur, leeftijd of achtergrond leidend zijn, maar de identiteit die we in Christus mogen hebben. Dat gaat met vallen en opstaan, maar het biedt ook enorme kansen om juist in zwakheid Gods kracht zichtbaar te laten worden.

Theodoor Meedendorp is een van de auteurs van het Handboek voor kringleiders en als voorganger van Hoop voor Noord in Amsterdam-Noord betrokken bij kleine groepen. Met zijn ervaring als kringleider en begeleider van kringleiders verzorgt hij toerustingsavonden voor kerkenraden en leiders van kleine groepen.

Dit artikel is gepubliceerd in Dienst 2|2020

Bestellen? Klik hier.